kata-kata mutiara

Presiden Soekarno mengatakan :
"Jangan sekali-kali melupakan sejarah!"
"Bangsa yang besar adalah bangsa yang menghargai jasa pahlawannya"

Presiden John Fitzgerald Kennedy mengatakan :
"Jangan tanyakan apa yang negara ini berikan kepadamu tapi tanyakan apa yang telah kamu berikan kepada negaramu."

Sabtu, 15 Oktober 2011

HUKUM ADAT MAANYAN (CUSTOMARY LAW MAANYAN)

TATA CARA PELAKSANAAN HUKUM ADAT MAANYAN
Customary Law Enforcement Procedures Maanyan


Tanterawan ma anak nanyu rama.
Rungui-rungui kawan naun nanyu rama, silik-silik lungai bawai wahai, takam mangambuan sadi, nampan kala mula, ngantangun dangka mantuk alang ire, nampan Sarunai mudi kala mula, ngambang talam mantuk alang ire.

Mangambuan hukum Sarunai sadi, ngantangun adat ngambang talam hurap. Tawua tintiyarung, umpe iya hasurami hang umbu mantir mamuharung, ngurak hukum Nansarunai sadi, nampan ware tamuntihit takam anak nanyu rama, tamunpesau takam bunsu lungai wahai, nampan kaiyuh nyambe takam uma wua tutur, ngurut takam uma pakun weka, tutur teka indang inde, weka teka manang minuh.

Taraun mawinturung, umpe jumpun nikakurat, patategei tangan takam mangambuan hukum, pasasunru lungun mangantangun adat, iru siang lengan aku anak nanyu isa, tatui leut aku bunsu lungai erai.

NALIWAKAS
Persiapani.
Harung hang karusi, nalapik and'ri kain, palus maharung hang dahapan, naan SASANGGAN 2 baisi weah and'ri sapak iwek, baya BELANAI TUAK baya kawan lainni.

Mulai
Itati ina aku ngilau hanyu weah, ngalanis wungen taun, takut inutuan lehung ayau, sinruk alu puruwadi, takut weah sapa, weah sumpah, weah tular weah ayayu, biar amas maeh dintang, salaka piu salu, sika talau utak mahadin weah, kadang ratus wungen taun, biar agung maeh lengan, ganding piu halap leut, sika talau utak mahadin weah, kadang ratu wungen taun, pakai jari siung suruhan, janang punei halalang, pakai ngele ulu teka undan, hanggarak tenga teka patah, wusi weah lawu ma ranu, takut patuk saluang ma entu, takut angkalap ngalap, anrakei nganrei kulumpising nginsing kulubaju ngepu, ada lawu ma awan-awan, takut umpit jatuh kawan, kutung wulu riwu panan, ari weah aku nerau nanyu teka purun gunung, manggil lungai teka lean watu, nerau layu teka parung, muwa lelai teka dalam, isa naun ina herau, ruan jatuh naun hawi, rueh naun inawuwa, balah riwu naun jaku.

Luwan ari aku nawut hanyu weah, aku mawar wungen taun. lawu ma here itak tuha kakah tuha, tungken jatang lawung puja, Mantir gelung, Uria bujang tandang, hang papan siangan pasur, tutuyan naga langit, hang papan pangerek gawe, tutuyan layari kungkan.

Luwan ari wusi weah ku lawu here tandang liura, kadang ratu muntai langit, tuan duweng, anak sima jadi ulun, tuan kenden, anak sima jadi alah, sinrang layu-layu danarai iring alah.

Luwan ari wusi weah ku nerau, lawu here datu Tingara, datu Tingara Tangai, datu Tutuyan, miharaja Kulun Rakun, datu Kamahing Langit, raja Kiwil Lalan Andrau, raja Tantahing Langit, ile tungka kahiangan, sagalung mahing randang anak mana, wawuyu bintik langit, rende murunsepu dadaran ilang wulau, manantahi wulu ilau, asap bundai warunenung, baju nunturungan ilai, lantang numbuk sangkar angkuh, mena jurunenung mantu dambung hiang, stiti tau tingkah, ilang wawe pandai pamusara, raden Tantu Patis sangkawada ingat, tuhan nguasa adam kahustian, tala mana tuah hukat, wulan mate andrau, bintang matahari.
Inau naun pakai naliwakas ulun naadu yena, karana aku yena angkala tau. luwan naun kawan wuah herau wuah wuwa wuah parak wuah panggil yena sapakai maharung mahada hang kalakar taliwakas yena, supaya nampan masuk manguru tamat mangaji hang pakarajaan yena.
Nyambe aku ma wua tutur, ngurut ma pakun weka, nyambe ma wua puris, ngurut ma pakun weu, tutur teka mula jadi, weka teka ire janang, tutur teka indang inde, weka teka manang minuh, tutur ine mula atu, weka tutur jahan ire, mula alah jadi alah, mula tane jadi tane, tane mula malumambak, tane ranrung tipak daram, mula langit mangkumajang, langit ranrung tipak sulau, mula alah mula legung, legung panalutuk ajung, mula alah mula luging, nangku buhur nitalawang, mula alah jurung hamunjut, tane mahamiku paing, mula alah jamawuk, jamawuk nini helai, mula alah malu mapeh, kala lapeh prang la'ang, mula uei jari wanei, ire batung nampa ruru, mula etuh melum ulun, tutukan jari wayuh, mula etuh melum ulun, tutukan jari raja, mula etuh melum ulun, tutukan jari munta, jari munta murunsia, tamiunring mulang gawai, hanye yati ala gawai ngaranni.
Itati hukum hadat ipaadu ipauntung jaman alam wung wang dunia kaus kukus, samula jaman uweng, sabab murunsia huan uweng, luwan hukum hadat yeru mimi hang ammau murunsia. Lawan sadi naan Tuhan nguasa alatala ngabariat, batajak hang jayang mana, bagantung hang sangkul ambun, bakaki hang ammau bakapala hang imme, wat manitik saranta malihara umat and'ri murunsia isa na sadia dayani.
Katika yeru Tuhan ngulah tane, hena tipak jaring parei baya langit hena kalukap suang bumbang, palus ngisi 2 kaulun, 1 upu ngaranni kakah Warikung, 1 wawei ngaranni itak ayan., balalu natatap daya Tuhan, naan kayu 5 kakau :
1. ngaranni pasak bumi
2. ngaranni rirung raja wulau
3. ngaranni kambat burit
4. ngaranni kayu mali-mali
5. ngaranni kayu sapanti ali biduri
manjari dunia buka, daya petek lempat here rueh pangasidi, palus idarangan, palus naadu daya kayu 5 kakau yeru huni.
Daya yeru here idarangan, nganak nukui ngurai ngurane rama tuu nganak 16 kaulun, walu upu walu wawei, sa upu ngaranni :
1. tuan Ragisik;
2. tuan Nupu;
3. tuan Nune;
4. tuan Nampa;
5. tuan Nyare;
6. tuan Nyadi
7. tuan Nyamang
8. tuan Rabayah
Yeru rama anak here sa upu.
Maka here 16 yeru, dami rata hante palus idarangan masing-masing, kawan ipulak sanai.
Itati tuan Ragisik nganak 3 kaulun ngaranni :
- hi datu Urayan Kayu
- hi datu Urayan Uei
- hi datu Urayan Wakai
Maka here katelu datu yeru, kawan kingking pee, kingking tangan tetek ambah here, hamburni erang wuang alam, yeru sabab manjari kayu kaya uei wakai uweng wui uweng wanei hampe itati.
Itati and'ni tuan Ragisik 14 kaulun yeru pada nganak nukui ngurai ngurane, ngaranni here Teteu Gunteu Kahilap kalanyah kehul tangkulu mamau, rum danum rengkau belau, rawali panting wasi, baruk luntung rinja alung mantiak bias tarata, tamanggung jalumpeh, wira jalumpuh, etang etuk kukut mangkut, kuwung munduk katidang lansuk, kusing dukuh dapur, kaurut apui nguta joha, samia gumpeng tagalung uweng, sameah alij palawan lenggau, and'ri kawan lainni.
Waktu yeru pada naan hi Sawalang Gantung, sahiang yaga yari, hawi teka am'mau atawa teka langit, narangan hi Ungkup Batu, ulun munsu teka kapit tane, nganak tangah 7 kaulun :
1. Etuh, atawa nini Punyut, tulak ma Sarunai atawa ma Burit Lewuan Lusun
2. Hi kakah Rumpiang Agung, Patis Ganda Wawun Langit, atawa Nanyu Sietu
3. Hi Patis Enyet
4. Hi Dambung Gamiluk Langit, Raden Gamauh And'rau
5. Hi Indang Inde
6. Hi Dadar Hiang, Tangah
7. Hi itak Arunawai, ulun matei bayang lehut ira.
Udi yeru here ngulah tumpuk maka ngaranni :
Margumi, tanah ambun maliputi ang lawah balalu tulak teka yeru, palus ngulah tumpuk ngaranni:
Sinubala, udi teka yeru ngulah tumpuk ngaranni :
Lalung Kuwung, udi teka yeru ngaranni :
Lalung Nyawung, udi teka yeru lawu tumpuk ngaranni :
Sigumpulan, udi teka yeru lawu tumpuk ngaranni :
Sida Matung, udi teka yeru lawu tumpuk ngaranni :
Etuh Bariungan, udi teka yeru lawu tumpuk ngaranni :
Pupur Paramatung, tane paragintan hiang.
Hang yeru murunsia and'ri umat satua kumpul uras lagi rasuk basa saanteru.
Tapi haut 7 taun lawah umur tumpuk yeru balalu kawan umat saanteru bapikir and'ri murunsia ngulah perjanjian and'ri papire bangsa umat.
Luwan janji and'ri nanyu, amun murunsia lepuh jaku atawa parang sabil, eau nanyu tatap naun babat sindai, isunting taji, lawung bulang tatupung kain mariang, ngantung luwuk, herau and'ri wusi weah puruwija, die kami hawi.
Lagi kamulek upa pala kami ulah naun tuak ranu sajian galaran, ami naun hang balai inyungkul taji, waruga nunrun bulang, ari babinangulun, tihang bapunta raja, batung su'ei wanei, sangarahan telu tingkat, baya manu biring nulus nganrei putut sanggar, balalu herau and'ri wusi weah die kami hawi, kalayeru janji katika bapisah teka tumpuk papur paramatang, tane paragintan, yeru asal manjadi takam tau makan hiang piumbung, udi bajanji palus here bapisah.
Hi datu Gialangan Langit, Miharaja Gumilang And'rau,saparanakan uras muneng hang tumpuk pupur paramatung, tane paragintan hiang yeru.
Hi kakah Rumpiang Agung Patis Ganda Wawun Langit, tulak ma Liang Mulanggi, watu karang nunreh unru, ma Liang Lawang, guha sauh wawun langit, ma Liang Parimata, guha ilap batu lanang, ma Tanjung Linggang Lamiang. Ranu kala panrukan baning, inapian dulang ramiwu, rarai raun nansajuta.
Hi Dadar Hiang, narangan hi Mahajin Umpui, Kadang Ratu Ujang Lalan, tulak ma gunung Imewei Wunrung, watu inunjak manyang, kaanak here dambung mun.... ewah empa Jamuhala, dambung Sinsilehei, uria Gatak Uyu, kaanak here Mangamet Jala Ngular, Pampulu Gantis Layar, Ratu barikaut uria barikengkem, wurung balik wurung buas, sibaru tau antah ungan, tabunau pandai tenung putan, tau antah undang-undang, pandai tenung bakulala.
Hi itak Langkarai, narangan hi kakah Puja Ulau, tulak ma gunung Saing Tanggu, bukit watu rajang lutung, ma saing tanggu ma pinggir gunung halat, jari katinamung.
Hi Sawalang Gantung, sahiang jaga jari, sarak teka hi Ungkup Batu, daya here rueh balain kuta, isa kuman manru, isa kuman manta, sabab sa kuman manru gaha wuah kajuju, talau daya sa kuman manta.
Hi Sawalang Gantung mudi ma am'bau langit, jari hiang Umbu Langit, unai hila and'rau, narangan hi Raden Tantu, Patis Sangkawada Ingat, nganak here layang nundang, duri wawe inrang ngalap, Hiang Layang, luluhan unei ambe, layang rintik ku minau, durimawe hamurintu, irintik wusi weah, iruntu wungen taun, layang rait ku minau, durimawe hamarumpe, layang rende, durimawe hamujanjar, irende wua pinang, hamujanjar rimbui siung.
Hi Ungkup Batu tulak ma tane : imangkan kunyit, gumi inuluh bandai, ma alah mand're muneng, ma tane mandak mandal, ma alah puang rara, tane ware lalu suke, alah kamandakan jatuh, tane kahunrenan riwu, ma alah hanuraga, tane muntung hagaresek, ma dinding karasik amas, ma widai karangan intan, ma tumpuk lalung juruh, gumi malunyangan wure, ma tumpuk ingaduan kahing, gumi ingantungan tadi, tumpuk ingaduan sepak, gumi ingantungan singki.
Palus jari adiau, nganak hi Kanurung am'bah Agung Metu, Anyawung Bapang Ganding Malu, kanurung ranu bumbang, anyawung nyila ....waweini hi Apen Kureng, diang dara Nutung Sumbu, amas sampa muda, wulun tunjung rama anak, janu panaka, puteri wawei bumbun mirah, yeru anak punta saruga'an, patiri wawei amunenuh, and'ri hi Ungkup Batu, hang tumpuk datu Tunjung Punu Gamahari Dandra Hulu.
Hi datu Sialing dara sialing, tulak ma tane janah juwung, banua langai langit, tumpuk Lilikumeah, patah mulung sasuratan, banua langai langit, tumpuk yeru sapaling hante, jatuh tumbang tuntung agung, riwu tarik gamalan bukah, jatuh mira putut ngaran, riwu sansalukan , lunan, jatuh mira putut tukat, riwu sampuk wae nawang, jatuh mira sinsian tayup, riwu sampulakan undan.
Tampalawai anak kataru ineh, wuah naan gelei puntu katinawung, amas ngalalapeng hiku, tampekung tuku hiring, luah pangilawung lajung, tenrek kapui pulupihing, lawung lawai ngakeh tampuk galung, hawa tungun kahui, rayu tungun sungkai, hang iwa tenrek kapui, hang umbu lawung lawai, uat riti nanggar punjung ruru, hena pilus panyungkitan baju, jarum sina panya lambit lantang.
Tampalai ineh kataru anak, ineh tuu katawan wua wurung, wuah naan ruru tamunrui dadap, rumingkang tanta walang, katebus baju wuyung, katehui lantang iwai, kala patuk manu biring, nimbang keket siung anit, yeru katarangan ulun rama.
Kude apui ranu weah parei mantir dambung hukum hadat puang uweng.
Ulun ngantara apui, palus haba teka katinawung naalap daya weruk, ambung makai luwu,huan sampat hampe tumpuk luwu yeru galis, palus puhutni bawai hang wakat tapau hang wuhungan, yeru naalap ma gisikan, palus jari apui.
Menjadi naan ranu, teka hi Nalau Nyamirang, wuah putut tihang, tihang aras yeru ari lewu kakah Sundan pasu atawa kakah Singkar olo.
Maka ringkasni tihang aras yeru teweng ulun and'ri puputan watu, salang ngalairi palus tumbang, maka kakah Sundan masu marei amput tumbang, ekat male'e diki mateni balalu welum jari patang kayu nyaing, tumbu malar mubung und'ru.
Dami kayu yeru hante palus teweng ulun, maka sadang tumbang, kakauni jari tahik Sigara, raan jari Baritu, jangkeng jari hungei kamatang, rawen jari waluh luau lipak guntung, yeru asalni ulun Lili Kumeah uweng ranu hampe itati, hang pulak tumpuk, ngaranni Taluk Nansarunai, Taliku Tane Ngambang Talam, haut uweng apui and'ri ranu.
Itati hi Etuh atawa Nini Punyut, tulak ma burit lewuan lusun, huluk hulai manang minuh, muneng hang yaru.
Hi Indang Inde, tulak ma batang helang ranu raya. lumbang wulu pasang danau basar, raeraini daya hang yeru parikat kurang kayu.
Hi Gamantar Wawei, anak Ratu Burungan and'ri hi Umpit Wuyung, tulak ma Parigi lubuk Batuntikui, Putut Kupang Sanden Agung, narangan hi dambung Gamiluk Langit, raden Gamauh And'rau, anak Sawalang Gantung and'ri hi Ungkup Batu palus jari diwata.
Hi tuan Sarimawui, narangan hi Apen Sujat Wawei, nganak here wadian ingar, balanduk nampuk gambung, hi Ingar Wulan Welum, nampuk gambung wahat jari, hi Ingar Parimata, nampuk gambung batu lanang, wadian tekar palandut gansa walang, wajan inrawanan, bujang landu kahiangan, baya hi Tamurak punsu dara hembai panuluen, tulak ma Limbak Limbaku, ma dengku murung tahik.
Hi Datuk Sialing dara sialing ulun tamanang pada tulak kude lagi nyama ma lubuk batu...


...........
............
na sambung...to be continued....

Silahkan kirimkan saya sumbangan sebagai rasa simpati anda terhadap blog ini ke :
Please send me your sympathy donations as of this blog to:
BRI (Bank Rakyat Indonesia)
Cabang/Branch : 0420 KC JKT Panglima Polim
Nomor rekening/Account Number : 0420-01-004177-50-2
Jakarta - Indonesia
Atas nama/On behalf of Hadi Santosa